Οι Κύπριοι δεν αντιμετωπίστηκαν από τους Βρετανούς ως πολίτες όπως συνέβαινε στις άλλες δυτικές κοινωνίες

                                 Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΤΡΟΧΟΠΕΔΗ

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

 

Καθώς τελευταία πληθαίνουν οι απολογητές της βρετανικής αποικιοκρατίας, ανάγκη να γίνει μια σύντομη αναφορά στον βρετανικό παράγοντα ως τροχοπέδη της ομαλής πολιτικής εξέλιξης της κυπριακής κοινωνίας. Γιατί ασφαλώς οι αποικιοκράτες δεν ήλθαν στην Κύπρο, ούτε και πήγαν πουθενά αλλού, για να «εκπολιτίσουν» τους «ιθαγενείς» όπως συνήθως λεγόταν τότε και επαναλαμβάνεται ακόμη και σήμερα από μερικούς. Οι αποικίες υπήρξαν η βάση της συσσώρευσης και ανάπτυξης του πρώιμου καπιταλισμού. Στην περίπτωση της Κύπρου υπεισέρχεται και η στρατηγική σημασία του νησιού.

Όταν το 1878 οι Βρετανοί κατέλαβαν την Κύπρο, την απέκοψαν τυπικά από την Ανατολή και την ενσωμάτωσαν στη Δύση. Υπάρχει μια έντονη συζήτηση αναφορικά με την πολιτισμική εξέλιξη του ελληνισμού που ανακόπηκε λόγω της οθωμανικής κατοχής καθώς ο ελληνισμός δεν πέρασε ούτε από το στάδιο της αναγέννησης, ούτε από αυτό του διαφωτισμού, με αποτέλεσμα όταν δημιουργήθηκε το ελληνικό κράτος να υιοθετηθούν τα δυτικά πολιτικά και πολιτισμικά πρότυπα που αποτελούσαν ξένα σώματα για τις τότε δομές της ελληνικής κοινωνίας. Έτσι, το πέρασμα από την οθωμανική περίοδο στη δυτική προσαρμογή χωρίς τους αναγκαίους ενδιάμεσους σταθμούς που γνώρισε η Δύση  δεν επέτρεψε την ομαλή προσαρμογή της ελληνικής κοινωνίας στο δυτικό θεσμικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Όσον αφορά την Κύπρο θα μπορούσε η αγγλική κατοχή να εισαγάγει μια πολιτική διαδικασία σταδιακού εκσυγχρονισμού της κυπριακής κοινωνίας εισάγοντας τους θεσμούς της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη.

Η βρετανική αποικιοκρατία για τους δικούς της λόγους και τα δικά της συμφέροντα και πιστή στη γνωστή της αρχή του «διαίρει και βασίλευε» συνέχισε να χρησιμοποιεί την αρχή των μιλέτ από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίνοντας έμφαση  στις κοινότητες και υποβοηθώντας τη συγκρουσιακή λογική ανάμεσά τους, αντί να εισαγάγει τις ιδεολογικές συνισταμένες του πολιτικού φιλελευθερισμού που έδινε περισσότερο έμφαση στους πολίτες και τα δικαιώματά τους, παρά στις εθνικές ομάδες. Καθώς παρατηρεί πολύ σωστά ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, «το βρετανικό καθεστώς στην πρώτη του πεντηκονταετία εισήγαγε σε μία υποτυπώδη και παραμορφωμένη εκδοχή τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης με τη δημιουργία του Νομοθετικού Συμβουλίου (1881-1931)». Η παραμόρφωση της φιλελεύθερης πολιτικής ιδεολογίας ξεκίνησε από τη στιγμή που το πρώτο δοτό πολιτικό σύνταγμα εισήγαγε μια διαστρεβλωμένη μορφή κοινοβουλευτισμού, χωρίς ενιαίο εκλογικό σώμα αλλά με ξεχωριστούς εκλογικούς καταλόγους για τους Έλληνες και τους Τούρκους της Κύπρου. Έτσι οι Κύπριοι δεν αντιμετωπίστηκαν ως πολίτες όπως συνέβαινε στις άλλες δυτικές κοινωνίες αλλά ως εθνικές ομάδες ενώ ταυτόχρονα στρεβλώθηκε και η δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας με τον διορισμό ανώτερων Άγγλων υπαλλήλων στο Νομοθετικό Συμβούλιο. Έτσι οι περιβόητες πολιτικές μεταρρυθμίσεις των Άγγλων στην Κύπρο, ήταν ένα κράμα αυταρχικού φιλελευθερισμού και «οθωμανισμού» που οδήγησε σταδιακά στη διακοινοτική διαμάχη αντί στη δημιουργία ενός ενιαίου πολιτικού σώματος. Η φιλελεύθερη δημοκρατία υποθηκεύτηκε εξ υπαρχής και αυτό εξηγεί πως φτάσαμε αργότερα στις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου  και  πιο κοντά μας στο περιβόητο σχέδιο Ανάν. Απόρροια αυτής της πολιτικής και η διζωνική ομοσπονδία που οδηγεί σε φυλετικό απαρτχάιντ. Μειονότητες όμως, ή έστω εθνικές κοινότητες για όσους στην Κύπρο παθαίνουν κρίση με την χρήση του όρου μειονότητα, υπάρχουν και στην Βρετανία και στις ΗΠΑ και σε όλες τις δυτικές κοινωνίες. Σε καμιά όμως από αυτές τις χώρες δεν στρεβλωθηκαν οι πολιτικοί θεσμοί με το οθωμανικό πρότυπο των μιλέτ αλλά επικράτησε η φιλελεύθερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία των πολιτών στη βάση των αρχών του διαφωτισμού.  Μήπως οι Κύπριοι, ανεξάρτητα εθνικής καταγωγής, είναι λαός με «ειδικές ανάγκες» που δεν έχουν δικαίωμα στην ίδιας μορφής δημοκρατία που έχουν οι άλλοι λαοί αλλά μιας μορφής απαρχάϊντ νεο-οθωμανικής κοπής ;

Υ.Γ.: Κατανοούν οι κύπριοι πολίτες που σκοπεύουν να ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου τους δύο υποψηφίους του διπολισμού, του σχεδίου Ανάν και της διζωνικής πως με την ψήφο τους θα διαιωνίσουν την νεο-οθωμανική πολιτική των μιλέτ ; Κατανοούν οι κύπριοι πολίτες τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσει ο τόπος αν εκλέξουν στην προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Νίκο Αναστασιάδη, πολιτικό εκπρόσωπο της μεταπρατικής κυπριακής αστικής τάξης που βιάζεται για επενδύσεις στην Τουρκία, ένα πολιτικό  με το βεβαρυμένο παρελθόν στην προώθηση του σχεδίου Ανάν;

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com